صفحه اصلی
محصولات
دوره های غیر حضوری
دوره های حضوری
مقالات
درباره ما
اسفند
تندخوانی چیست و چرا اهمیت دارد؟
تندخوانی، یکی از مهارت‌های مطالعه است و برخلاف نام آن، تنها مزیتش افزایش سرعت مطالعه نیست؛ بلکه علاوه بر بالا بردن سرعت خواندن، سبب افزایش کیفیت خواندن و قدرت یادآوری مطالب میشود.
ممکن است شما هم جزو آن دسته از افرادی باشید که تصور می‌کنند تندخوانی یا سریع‌خوانی (speedreading) ، یک مهارت غیرضروری و شیک است؛ اما اگر اندکی دربارهی آن مطالعه نمایید، متوجه خواهید شد که مهارتی ضروری برای توسعه فردی و جمعی میباشد.
اگر ریزهای به آموختن مهارت تندخوانی شک دارید، خوب است بدانید این مهارت، در بسیاری از مدارس کشورهای توسعه یافتهی جهان، از جمله ژاپن و آمریکا، تدریس میشود.
بسیاری از روش‌های تندخوانی شامل بخش بخش کردن متون و کاهش صدای خواندن متن چه در ذهن و چه به‌صورت واقعی است. تندخوانی با افزایش تمرکز، قدرت دید و هوشیاری باعث میشود شما با سرعت بیشتری متن را ببینید و درک کنید.
در این مقاله:
این مقاله بر آن است تمام اطلاعات لازم جهت شناخت تندخوانی، انواع آن و چگونگی بهرهگیری از آن را در اختیار مشتاقان رشد و توسعهی فردی، یادگیری، مطالعه، کتاب و کتابخوانی قرار دهد. همگی می‌دانیم که سرانهی کتابخوانی یکی از شاخص‌های رشد فرد و همین‌طور جامعه است. سرانهی کتابخوانی در یک جامعهی عقب‌مانده. بسیار پایین و در کشورهای پیشرفته، بسیار بالا است. به طور خلاصه رشد با کتابخوانی و آموزش ارتباط مستقیم دارد.
اگر تابه‌حال از فنون و تکنیک‌های تندخوانی استفاده ننمودهاید، به یاد داشته باشید. که این مهارت نه تنها دوره‌ای ضروری برای دانش‌آموزان و دانشجویان. بلکه دوره‌ای ضروری برای تمام افراد تأثیرگذار کشور از جمله مدیران است.
گذراندن دورهی تندخوانی به کسانی که مشتاق مطالعه و پیشرفت هستند، کمک می‌کند تا در میانهی سرعت سرسام‌آور زندگی مدرن. از زمانشان به بهترین و باکیفیت‌ترین شکل ممکن در راستای اهدافشان استفاده کنند. با بهرهگیری از این تکنیک میتوانید هر روز کتاب‌های بیشتری بخوانید و جایگاه‌تان را در میان رقبایتان ارتقا دهید.
از تندخوانی تا ریاست جمهوری
آیا می‌دانستید روسای جمهور آمریکا جزو برجسته‌ترین افرادی هستند که از تندخوانی استفاده کرده‌اند؟
در تاریخ، “روزولت”، یکی از علاقمندان و سریع‌ترین رهبران جهان در تندخوانی بوده است! اسناد، حاکی از آن است که روزولت، در ابتدا سرعت خواندن متوسطی داشت. او در گام نخست تلاش کرد تا سرعت حرکت چشم‌هایش را بیشتر کند. روش او شباهت بسیاری به روش‌های متداول امروزی داشت.
روزولت کتاب‌های نویسنده مورد علاقه خود، چارلز دیکنز، را با همین روش به انتها رساند. علاوه بر داشتن سرعت یکی دیگر از ویژگیهای مطالعه او این بود که با مرور کلی متن. مفاهیم را به‌خوبی درک می‌کرد. روزولت علاقمند بود که یک کتاب را بارها بخواند. حتی فهرستی از رمان‌های بارها خوانده شده را تهیه‌کرده بود. گفته میشود زمانی که روزولت در کاخ سفید بود، روزانه، قبل از صرف صبحانه، یک کتاب می‌خواند و گاهی هم روزی سه کتاب.
“جورج واشنگتن” مشتاق خواندن همه‌چیز بود. او به مطالعهی کتاب‌های انگلیسی بسیار علاقمند بود و حتی حین سوارکاری با اسب نیز کتاب می‌خواند. سرعت مطالعهاش چندان بالا نبود، ولی او مجدانه و مستمر. سرعت مطالعهی خود را ارتقاء داد.
“جان اف کندی” نیز علاقه داشت که با سرعت بالا مطالعه کند. او با خواندن ۳۰۰ کلمه در هر دقیقه، از سرعت خواندن خود احساس رضایت نداشت. بعد از یادگیری مهارت‌های تندخوانی، سرعت خواندنش را به ۱۲۰۰ کلمه در دقیقه رساند و بسیاری از کارمندانش را به یادگیری تندخوانی تشویق نمود.
تاریخچه تندخوانی در جهان و ایران
بسیاری، تاریخ تندخوانی را به جنگ جهانی اول و عدم مهارت خلبان‌ها در تشخیص درست و به‌موقع جنگنده‌های دشمن نسبت می‌دهند. چرا که عدم مهارت خلبان‌ها می‌توانست به فاجعه بیانجامد. روانشناسان و متخصصان تربیت کارکنان نیروی هوایی، به بررسی موضوع و یافتن راه‌حل این مشکل پرداختند.
آنها وسیلهای به نام «تاکیس توسکوپ» را اختراع نمودند که در فواصل کوتاه زمانی، تصاویری را روی صفحهی نمایشگر خود نشان می‌داد. در ابتدا تصاویر کاملاً بزرگ و با سرعت کم نمایش داده می‌شدند اما رفته‌رفته اندازهی تصاویر کوچک‌تر و مدت زمان نمایش آنها کمتر میشد. درنهایت، به طور شگفتانگیزی دریافتند که افراد پس از آموزش. به‌طور متوسط می‌توانند تصاویری با زمان نمایش یک پانصدم ثانیه را تشخیص دهند.
اِوِلین وود
تاریخ‌نگاران به‌طور اختصاصی از شخصی به نام “اِوِلین وود”، معلم مدرسه و پژوهش‌گر یاد می‌کنند. در دههی ۱۹۵۰ میلادی این سؤال برای او ایجاد شد. که «چرا بعضی از افراد به‌طور معمول با سرعت بیشتری نسبت به سایر افراد مطالعه می‌کنند؟» به‌این ترتیب، وود خودش را وادار کرد تا با سرعت بیشتری مطالعه کند.
در سال ۱۹۵۸، زمانی که وود از تلاش جهت افزایش سرعت مطالعهاش خسته شده بود، به‌طور اتفاقی متوجه شد که خواندن متن با کمک حرکت دست زیر خطوط، به چشم کمک می‌کند تا تمرکز و سرعت بیشتری داشته باشد و نیز روان‌تر روی خطوط حرکت کند.
پس از آن، او از دست، به‌عنوان عاملی برای افزایش سرعت خواندن استفاده کرد. “اِوِلین وود” نخستین بار، مطالعاتش را در “دانشگاه اوتا” به سایرین آموزش داد و یک سال بعد نیز مجموعه آموزش‌های عمومی خود را در واشنگتن راه‌اندازی نمود. او این مهارت و تکنیک را در سال ۱۹۶۰ به نام خودش ثبت کرد و این شیوه را “تندخوانی” نام گذاشت. اکنون این روش در بسیاری از کشورها و مدارس جهان به‌عنوان یک واحد درسی تدریس میشود.
تندخوانی و تقویت بینایی
درواقع تندخوانی نوعی تقویت واکنش قوی بینایی و ذهنی در برابر آنچه می‌بینیم، است. افراد در حالت عادی کتابی را باز می‌کنند. سپس کلمه به کلمه و خط به خط آن را به صورت مجزا مطالعه مینمایند. درحالی‌که افراد تندخوان این کار را به‌صورت پیوسته و با حرکت‌های سریع چشم و ادراک بالای ذهنی انجام می‌دهند؛ دقیقاً شبیه همان کاری که خلبان‌های جنگ جهانی اول برای دفاع از وطنشان آموختند.
همان‌طور که در ابتدای سال تحصیلی. دانش‌آموزان اول ابتدایی، به سختی حروف را کنار یکدیگر قرار می‌دهند تا کلمهای را بخوانند و به مرور این مهارت را افزایش می‌دهند.
افراد تحصیل کرده نیز می‌توانند روش خواندن خود را از “کلمه به کلمهخوانی” به “عبارتخوانی” ارتقاء دهند و با کمک روش‌های دیگر، سرعت خواندن خود را افزایش دهند.
تاریخچه تندخوانی در ایران
آموزش رسمی مهارت تندخوانی در ایران، از سال ۱۳۵۳ و در “رشتهی کتابداری دانشگاه تهران” با پیش‌بینی دو واحد از دروس اصلی، با عنوان “روش‌های خواندن”. در دورهی کارشناسی آغاز شد. اما بسیاری از ما، مهارت تندخوانی را از طریق “موسسه نصرت” میشناسیم.
این موسسه، یکی از اولین موسساتی است که در دههی ۶۰ پایه‌گذاری شد و شروع به آموزش مهارت تندخوانی از طریق کلاس‌های حضوری و غیرحضوری نمود. موسسه نصرت، در آن سال‌ها با نوارهای ضبط صوت و کتابهایی که برای دانش‌پذیرانش می‌فرستاد، به آنها کمک می‌کرد تا متوجه سرعت خواندنشان شوند و سپس این سرعت را افزایش دهند.
یکی دیگر از موسساتی که بیش از چند دهه در مسیر توسعه و رشد مهارت‌های تندخوانی در ایران گام برداشته است، “موسسه ذهن برتر” میباشد. این موسسه، از پیشگامان این شاخه از مهارت‌های رشد و توسعه فردی و مهارت‌های مطالعه بوده و هست.
چگونه می‌توان تندخوان شد؟
پیش از هر چیز اجازه دهید یکی از موانع مهمی را که نمی‌گذارد ما، آنچنان که باید، با دقت و با سرعت متون را بخوانیم، یادآور شویم: «استرس». استرس و ترس از درک نکردن خوب مطلب، یکی از مهم‌ترین مشکلاتی است که مانع درست خواندن میشود و به همین خاطر، داشتنِ اعتماد به نفس هنگام مطالعه، یکی از بهترین راهکارهایی است که می‌تواند کیفیت خواندن ما را بالا ببرد.
نگرانی ما از درک نکردن درست مطلب، باعث میشود ما “واژه‌خوانی” کنیم و روی هر کلمه متمرکز شویم؛ در حالی که هر نگاه انسان توانایی استخراج شش کلمه و در هر ثانیه توانایی استخراج بیست و چهارکلمه از یک متن را دارد. ترس و نگرانی‌های ما مهم‌ترین عامل کاهش سرعت خواندنمان هستند.
ضمن اینکه بایستی در نظر داشته باشید که آهسته خواندن، درک بهتری از مطلب را به همراه ندارد؛ بلکه آنچه می‌تواند شاخص درستی از درک ما نسبت به مطلب مطالعه شده باشد، پاسخ دادن به سؤالات مرتبط با متن، ارائه خلاصه و یا بازگویی آن است. به یاد داشته باشید، افرادی که تندخوانی نمی‌کنند، افرادی هستند که وسواس و استرس زیادی دارند و حس می‌کنند که این نحوه مطالعه بر یادگیری درست آنها تأثیر خواهد گذاشت.
عادات غلط مطالعه
تکنیک‌های بسیاری برای تندخوانی وجود دارد که در این بخش به موارد مهم آن اشاره خواهیم داشت؛ اما پیش از آن اجازه دهید با موانعی که در مسیر تندخوانی -همچون خواندن با صدای بلند، زیرلب خوانی، برگشت به عقب، تلفظ و تکرار کلمات در ذهن وجود دارد. بیشتر آشنا شویم و در قدم بعد به سراغ راهکارها و تکنیک‌های تندخوانی و عادات مثبت مطالعه برویم.
خواندن با صدای بلند
حتماً شما هم افرادی را دیده‌اید که فکر می‌کنند با بلندخوانی، مطالب را بهتر فرا می‌گیرند؛ در حالی‌که این نوع از خوانش، مانع تندخوانی است؛ ضمن این که موجب خستگی جسمی و کاسته شدن از انرژی فرد میشود و امکان مطالعه در مکان‌های عمومی مثل کتابخانه‌ها را نیز برای افراد محدود می‌کند. این نکته را به یاد داشته باشید، «مکث نمودن روی کلمات»، «برگشت به عقب در متن» و «بلندخوانی»، سه عادت نادرست هنگام خواندن هستند که مانع تندخوانی و یادگیری بهتر و سریع‌تر می‌شوند؛ پس اگر جزو این دسته از افراد هستید کم‌کم این عادت خود را ترک کنید و مطالعه را به عهده چشم خود بگذارید و از خواندن پرهیز کنید.
زیرلب خوانی
مانند بلند خواندن، زیرلب خوانی نیز یکی از موانع اصلی تندخوانی است. زیرلب خوانی یعنی کلمات را زمزمه کنید، به طوری‌که صدای خواندن کلمات را در گوش خود بشنوید. حرکت دادن لب هنگام خواندن نیز حالتی از زیرلب خوانی است. این عادت اشتباه نیز مانع تندخوانی است؛ زیرا در این نوع مطالعه کردن، بیشترین سرعت مطالعه شما متناسب با سرعت حرف زدن شما میشود. یعنی دویست کلمه در دقیقه و حتی کمتر از آن که سرعت خیلی پایینی است. برای مطالعه با سرعت زیاد و درک بالا، باید بی‌صدا بخوانید. یعنی بین نگاه و مغز خود رابطهی مستقیم برقرار کنید. به این موضوع توجه داشته باشید که مغز و نگاه برای مطالعه، نیازی به شنیدن کلمات به‌منظور درک معنای آنها ندارد.
تکرار کلمات در ذهن
تکرار کلمات در ذهن، به دلیل زمانی که از خواننده هنگام مطالعه می‌گیرد، از موانع تندخوانی به شمار می‌رود. در این حالت، لب‌ها بی‌حرکت هستند و ارتعاش در گلو احساس نمی‌شود؛ ولی کلمات در ذهن تکرار می‌شوند. برای ترک این عادت در حین خواندن، سعی کنید با مجسم کردن صحنه یا تصویر آن چه انجام میشود، ذهن خود را مشغول نمایید.
استفاده ی نادرست از راهنما
انگشت‌گذاری یا استفاده از انگشت، مداد یا هر وسیلهی دیگری، چنانچه موجب توقف و کندخواندن شما شود، نادرست است. اما اگر سرعت حرکت انگشت زیاد شود و چشم‌ها تابع حرکت دست باشند، نه تنها مانع محسوب نمی‌شود؛ بلکه می‌تواند سرعت خواندن را افزایش دهد.
برگشت‌خوانی
برگشت‌خوانی، یعنی برگشتن به کلمات یا خطوط قبلی و دوباره خواندن آنها؛ که بسیاری از خوانندگان به خاطر وسواس زیاد در مطالعه آن را انجام می‌دهند. این عادت اشتباه یکی از بدترین و زمان‌گیرترین عادت‌های نامناسب در مطالعه است که بایستی آن را نیز به تدریج کنار گذاشت.
تمرین برای غلبه با برگشت خوانی
برای این که مشکل برگشت‌خوانی خود را برطرف نمایید، وسواس در مطالعه را از خود دور کنید؛ زیرا برگشت‌خوانی، بیشتر در میان افرادی اتفاق می‌افتد که مدام گمان می‌کنند مطلب یا مطالب قبلی را به‌خوبی یاد نگرفته‌اند و یا آن مطالب در ذهنشان به درستی درک نشده است. راه آسان مقابله با برگشت‌خوانی این است؛ کارتی تهیه نمایید و بعد از خواندن هر پاراگراف، کارت را روی آن قرار دهید تا دوباره به آن برنگردید. اگر باز هم دچار استرس شدید، مطلب قبلی را برای خودتان توضیح دهید یا نکات کلیدی‌اش را برای خود بازگو کنید.
بهترین توصیه در این زمینه، این است که برای دیدن بیش از یک کلمه در هر بار، از حرکت دادن سر جلوگیری نمایید و فقط چشم‌های خود را حرکت دهید. با اجرای صحیح این اصول میتوانید با تندخوانی نتیجه بهتری بگیرید. برای افزایش حوزهی دید، تمرینات “نرمافزار EYEQ” بسیار مناسب است.
میدان دید محدود
یکی دیگر از موانع تندخوانی، مطالعه با کانون دیدی محدود و بی‌انعطاف است؛ زیرا چشم‌های ما عادت کرده است هر بار فقط یک یا دو کلمه را ببیند؛ به این ترتیب سرعت خود را کاهش می‌دهد. این امر سرعت مطالعه شما را نیز به شدت کم می‌کند. فردی که مهارت‌های مطالعه دارد به هیچ وجه اجازه نمی‌دهد که چشمش بیش از یک لحظه روی چند کلمه یا نشانه مکث کند.
زمانی که توانستیم موانع تندخوانی را کنار بزنیم، با سرعت بیشتری به تندخوان بودن نزدیک شده‌ایم، درواقع رفع موانع تندخوانی اولین قدم مسیر «تندخوان شدن» است.
تندخوانی از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟
می‌توان مسیر تندخوان شدن را به‌طور خلاصه به این صورت عنوان داشت: «ترک عادات نادرست مطالعه؛ که شامل موارد بالا است و ایجاد عادات جدید و مفید مطالعه»، که مهم‌ترین نکات آن را در ادامه بررسی خواهیم نمود. نکاتی که با تمرین و استفاده مداوم از آنها، میتوانید نه تنها سرعت مطالعه خود را بسیار بیشتر از سرعت کنونی نمایید؛ بلکه درک و یادگیری شما نیز افزایش مییابد.
سیر عادات مفید مطالعه در گام اول آگاهی از روند آن، در گام دوم بالا بردن سرعت، وسعت و دقت چشم و در گام آخر عبارتخوانی، یافتن کلمات کلیدی، خلاصه نویسی و داشتن نقشه ذهنی و نیز استفاده از تکنیک‌های به یادسپاری است.
مشخص کردن هدف مطالعه
پیش از هرکاری مشخص نمایید که هدف شما از مطالعهی کتاب چیست و خواندن آن برای شما به چه دقتی نیاز دارد؟ آیا به دنبال گرفتن ایده کلی کتاب هستید یا جزئیات آن نیز برایتان اهمیت دارد؟ آیا برای امتحان یا رقابت خاصی مطالعه می‌نمایید یا جهت سرگرمی این کتاب را به دست گرفته‌اید؟
با این آگاهی بهتر میتوانید روش مطالعهی خود را انتخاب نمایید. قطعاً سرعت شما زمانی که دقت و جزئیات برای شما اهمیت بیشتری دارند، نسبت به زمانی که کلیات کتابی را مد نظر دارید، متفاوت است. این تشخیص نسبت به نوع خواندن، می‌تواند در زمان صرف شده شما، بسیار صرفه‌جویی کند. بنابراین نیازی نیست برای هر مطلبی، تمام وقت خود را بگذارید. کافی است دشواری کتاب را تخمین زده و از خود بپرسید که “دوست دارید پس از خواندن کتاب چه چیزی از آن دستگیرتان شود؟” از خودتان سؤال بپرسید و با آگاهی به سمت خواندن بروید.
پیش از شروع کتاب، کتاب را کشف کنید
عنوان، فهرست، مقدمه، مؤخره و بخش‌های مختلف کتاب را سبک و سنگین نمایید. مشخص کنید فصل‌های کتاب به چه نسبتی پیش می‌روند؟ آیا خواندن آنها به هم وابسته است یا فصولی دارد که می‌توان آن را بدون نیاز به فصل‌های دیگر و به‌طور مستقل مطالعه نمود؟ خصوصیات ظاهری کتاب را بررسی کنید. کتاب‌های کاغذی را از میانه باز نمایید و شیرازهی آنها را بررسی کنید. پیش از خواندن، صفحات آن را از بخش‌های ابتدایی، میانی و انتهایی کاملاً باز نمایید تا هنگام خواندن مجبور به نگه داشتن صفحهی مورد نظر یا نگران برگشت برگه نباشید.
داشتن اعتماد به نفس
همان‌گونه که پیشتر نیز گفته شد، یکی از موانع تندخوانی، برگشت به عقب و دوباره‌خوانی است. به‌عنوان شخص علاقمند به یادگیری و مطالعه و یا کسی که دوست دارد پیشرفت کند، باید به این موضوع توجه داشته باشید که دوباره‌خوانی، زمانی اتفاق می‌افتد که شما احساس می‌کنید، مطلب را به‌خوبی یاد نگرفته‌اید. این موضوع که در هنگام مطالعه، شما با مطالبی برخورد دارید که در مطالعهی اول و حتی دوم آن را یاد نمیگیرید، مسئله‌ای عادی است؛ اما اگر زیاد روی آن مطلب وقت بگذارید و ذهن خود را درگیر نمایید، این موضوع، چندان عادی نیست. همهی ما بعضی از مطالب را راحت‌تر و بهتر و برخی را دیرتر متوجه می‌شویم.
این مسئله به توانایی ما در یادگیری آن موضوع مشخص برمی‌گردد؛ پس وقتی با مطالبی روبه‌رو هستید که یادگیری آن برایتان دشوار است، تمام سعی خود را در فهمیدن مطلب اعمال کنید؛ اما اعتمادبه‌نفس داشته باشید و بدون این که دچار وسواس شوید، با یک خلاصهنویسی خوب به سراغ مطلب یا درس دیگر بروید و به خود اطمینان دهید که نکات لازم را به‌خوبی می‌دانید.
نکته دیگر:
به این نکته توجه داشته باشید که برگشت به عقب، به این معنی نیست که شما باید مطالب را بدون یادگیری کامل رها کنید و کنار بگذارید. بلکه به این معنی است که دچار وسواس نشوید؛ پس اگر احساس می‌کنید که مطلبی را به‌خوبی نمی‌دانید، تا جایی که میتوانید و آن مطلب مهم است، بر یادگیری آن اصرار نمایید؛ اما اگر مطلبی را یاد گرفته‌اید ولی در مورد آن تردید دارید، برگشت به عقب نداشته باشید. یکی از بهترین روش‌های خلاصه‌برداری و افزایش سرعت مطالعه، استفاده از نقشه ذهنی است که در مراحل بعدی به آن خواهیم پرداخت.
افزایش سرعت چشم با سطحیخوانی و اسکن کردن
اولین قدم در تندخوانی، “سطحی خوانی یا skimming” و “اسکن کردن یا scanning” متن، برای یافتن ایده و هدف اصلی نویسنده است؛ بنابراین برای رسیدن به این منظور باید تمام مطالب موجود در متن مورد نظر را به جز اندیشه و نکته اصلی هر پاراگراف، نادیده بگیرید. این اولین تجربه در حذف بخش بزرگی از مطالب متنی است که مطالعه می‌کنید. این کار را بدون هیچ‌گونه احساس گناهی انجام دهید و نگران نباشید. فقط سعی کنید که مقصود اصلی و نکته مورد نظر نویسنده را دریابید و با علاقه به مطالعه ادامه دهید.
برای انجام بهتر این کار، باید سرعت خواندنتان را افزایش دهید. فهرست مطالب را نگاه کنید، به عناوین اصلی و فرعی توجه نمایید و با مرور اجمالی از اصل مطالب، آگاه شوید. فرآیند سطحیخوانی، معمولاً به این صورت است که ابتدای هر پاراگراف خوانده میشود تا سریع بتوان تصمیم‌گیری نمود؛ که «آیا هنوز می‌توان اطلاعات بیشتری از این پاراگراف به دست آورد و به سؤالات مرتبط با خواندن، پاسخ داد و یا خیر؟». برخی افراد این کار را به‌طور طبیعی انجام می‌دهند، اما سایرین باید آن را با تمرین فرابگیرند.
سطحی خوانی
سطحی خوانی معمولاً با سرعتی بالا، حدود ۷۰۰ کلمه در دقیقه و بیشتر، انجام میشود. این درحالی‌است که خواندن معمولی، سرعتی برابر ۲۰۰ تا ۲۵۰ کلمه در دقیقه میباشد. اسکن کردن نیز به معنای داشتن نگاه فعالانه فرد برای گرفتن اطلاعات و استفاده از آنها برای ایجاد یک نقشه ذهنی است، (درواقع نظم دادن به اطلاعات در یک طبقه‌بندی بصری است، به‌طوری که از طریق آن بتوان اطلاعات مرتبط در متن را برای درک بهتر به هم مشخص نمود.) اسکن کردن شامل گرفتن نکات اصلی، سرتیترها و اطلاعات مهم متن است.
تندخوانی، مهارتی است که از طریق تمرین به دست می‌آید. خواندن یک متن یعنی درک متن آن. در تمرین‌های تندخوانی از راههای بسیاری به این موضوع اهمیت داده میشود. این کار از طریق پیش‌نگاه، نگاه کلی، خواندن، بازگویی، یادداشت برداری و خلاصهنویسی و داشتن نقشه ذهنی انجام میشود. خواندن و سپس به یادآوردن از طریق خلاصه نویسی و یا داشتن نقشه ذهنی در این فرآیند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند.
تندخوانی فقط افزایش سرعت خواندن نیست بلکه مهارتی است که موجب میشود ما درک بهتری از موضوع مورد مطالعه نیز داشته باشیم.
افزایش میدان دید
یکی از اولین قدم‌های یادگیری مهارت تندخوانی، افزایش میدان دید است که به واسطه آن میتوانید با سرعت بالا در مطالعه، نتیجهی بهتری بگیرید. چشم، تنها وسیلهای برای دیدن و به‌عبارت‌دیگر یک عامل واسطه است. ما با چشم نمی‌خوانیم؛ بلکه این کار را با مغزمان انجام می‌دهیم. چشم، تنها تصاویر را به مغز منتقل می‌کند؛ اما عمل اصلی دیدن در مغز انجام میشود. چشم اگر خوب آموزش‌دیده باشد، می‌تواند چند کلمه را درآن واحد تصویربرداری و به مغز ارسال نماید. مغز در مقایسه با چشم از سرعت بیشتری برخوردار است. شما باید به چشمان خود بیاموزید که به جای تک‌تک کلمات، مجموعه‌ای از کلمات را در نظر داشته باشد؛ به‌این‌ترتیب، چشم در یک سطر، توقف‌های کمتری خواهد داشت.
مرکز بینایی در مغز، بسیار سریع و توانمند عمل می‌کند؛ به‌طوری‌که حتی اگر بخشی از کلمه را ببیند، قادر به کشف آن خواهد بود. تلاش شما برای افزایش میدان دید مهم است؛ زیرا ما در بسیاری از موارد با مطالبی برخورد می‌کنیم که یا چندان مهم نیستند یا درباره آنها می‌دانیم و نیاز چندانی به‌دقت و صرف وقت ندارند.
تمرین افزایش میدان دید
یکی از تمرین‌های مربوط به توسعهی حوزه دید، تمرینی به نام “تمرین ستاره دریایی” است.
برای انجام این تمرین میبایست مطابق شکل فوق روی یک کاغذ A4 یک ستاره بکشید.
سپس، با چشم، نقاط شمارهدار را مطابق با دستورالعمل زیر دنبال نمایید:
ابتدا چشمانتان را به ترتیب از شمارهی 1 به 2، به 3، به 4، به 5 و درنهایت به شماره 1 بازگردانید و این‌بار حرکت برعکس از شماره 1 به 5، به 4، به 3، به 2 و سپس بازگشت به شمارهی 1 را انجام دهید.
توجه داشته باشید که هنگام حرکت از شماره‌ای به شمارهی دیگر، طول مسیر را نیز با چشم دنبال کنید.
این تمرین را ۱ الی ۳ بار با فاصله، در طول روز و هر بار به مدت ۳۰ ثانیه انجام دهید.
تمرکز حواس
یکی از عواملی که تندخوانی را تسهیل می‌کند، تمرکز است. اگر در هنگام مطالعه، تمرکز نداشته باشید، ذهن شما به‌جای پرداختن به مطلب اصلی، به چیز دیگری معطوف میشود؛ به‌عبارت‌دیگر، دچار حواس‌پرتی میشود. با بهرهگیری از تکنیک‌های تمرکز حواس، سعی کنید که افکار خود را متمرکز نمایید تا مطالب را سریع‌تر و بهتر یاد بگیرید. انتخاب مکان و زمان درست مطالعه نیز نقش بسیار مهمی دارد.
تمرین تمرکز حواس ۱
یکی از روش‌های شناخته‌شده بدین صورت است؛ روی یک تصویر ساده مانند یک مثلث قرمز تمرکز کنید. تلاش کنید که این تصویر را به وضوح با چشم ذهن خود ببینید. اگر تصویر تیره یا ناواضح شد، دوباره و دوباره آن را به‌وضوح مجسم کنید تا با مداخلهی مداوم ذهن مقابله نمایید. ذهن به تدریج دست از مقاومت برمی‌دارد، آرام میشود و ما بیشتر و بیشتر بر افکارمان کنترل پیدا می‌کنیم. به خاطر داشته باشید که افزایش تمرکز و کنترل ذهن کاری سخت و زمان‌بر است.
یادداشت برداری
برای بهبود سرعت مطالعهی خود، یادداشت برداری، بسیار کارآمد و مفید است. در یادداشتبرداری، میبایست تنها کلماتی یادداشت شوند که بار معنایی داشته باشند. یک واژهی کلیدی، هم خودش دارای اهمیت است و هم آنچه را که تداعی می‌کند؛ بنابراین، یک کلمه یا یک تصویر کلیدی، باید هم تداعی‌کننده مفهوم اصلی باشد و هم حجم زیادی از اطلاعات مربوط به آن را به ذهن بیاورد. شما میتوانید یادداشتبرداری را در گوشه‌های کتاب خود انجام دهید تا با مطالعهی مجدد، بهتر به خاطر آورید که این نکات مربوط به چه مطالبی بوده است. حتماً میتوانید با تندخوانی نتیجه بهتری بگیرید و به سرعت بالاتری در مطالعه دست یابید.
انواع خواندن
انواع خواندن، تأثیر عمیقی بر سرعت خواندن دارد. زمانی که شما مطلبی را کلمه به کلمه می‌خوانید، چشمانتان اغلب به عقب برمی‌گردند و کلمه یا خط قبلی را مرور می‌کنند؛ همچنین ممکن است که روی کلمهای خاص حتی بعد از خواندن آن، باقی مانده باشیم. این مسائل ظاهری در کاهش سرعت خواندن و درک ما تأثیرگزار میباشند. در مجموع ما با سه نوع کلی خوانش و در نتیجه سه سرعت مختلف مواجه هستیم؛ که در ادامه به آنها اشاره میشود:
⦁ خواندن در ذهن:
در این حالت از خواندن، ما هر کلمه را در ذهن خود و برای خودمان می‌خوانیم. این نوع از خواندن، کُندترین نوع خواندن است. بسیاری از افرادِ دارای هوش بالا که از این روش استفاده مینمایند، سرعتی معادل ۲۵۰ کلمه در دقیقه دارند.
⦁ خواندن صدادار:
در این روش ما صدای کلمات را در واقعیت یا زیرلب می‌شنویم. این روش نیز یکی از روش‌های خواندن است که سرعت کمی دارد.
⦁ خواندن تصویری:
در این روش، افراد به جای بازخوانی کلمات در ذهن یا از طریق دهان، معنای کلمات را درک می‌کنند. این روش سریع‌ترین روش خواندن به شمار می‌رود.
به‌طور کلی افرادی که مطالب را در ذهنشان روخوانی مینمایند، سرعتی معادل ۲۵۰ کلمه در دقیقه دارند. آن‌هایی که کلمات را با صدا می‌خوانند، بیشینهی سرعتشان معادل ۴۰۰ کلمه در دقیقه است و افرادی که متن یا کتاب را به لحاظ بصری می‌خوانند، سرعتی نزدیک به ۷۰۰ کلمه در دقیقه دارند که چیزی در حدود سه برابر افراد دسته اول میباشد.
نقشه ذهنی چیست و چرا به افراد تندخوان کمک می‌کند؟
آیا تا به حال به شاخ و برگ درختان توجه کرده‌اید؟ می‌بینید که به چه زیبایی هر شاخه به شاخک‌های کوچک‌تری تقسیم شده است؟ کل هستی بر این پایه است و حتی نورون‌های عصبی درون بدن نیز شبیه به همین شاخ و برگ گیاهان هستند. در گذشته افراد تندخوان برای یادگیری بهتر و خلاصه کردن مطالب، از اشکال و نمودارهایی شبیه درخت استفاده می‌کردند و هر مطلب با جزئی‌تر شدن، شاخ و برگ بیشتری پیدا می‌کرد.
در دوره ی جدید فردی به نام “تونی بوزان” با نوشتن کتابی با نام نقشه ذهنی و طراحی نرم‌افزاری، این سبک را به نام خود درآورد.
نقشهی ذهنی به معنای استفاده از نمودار، اشکال و اعداد برای درک بهتر مفاهیم است. هنگام درس خواندن یا خلاصهنویسی سر کلاس‌های مدرسه و دانشگاه این روش بسیار مؤثر است. ما آگاهانه و یا ناخودآگاه از این روش در کلاس‌ها، هنگام درس خواندن و در جلسات کاری استفاده می‌نماییم؛ گویی در غریزهی ما وجود دارد. نقشهی ذهنی مانند درختی است که شاخ و برگ‌های مختلفی دارد. تونی بوزان به این روش سامان داد. او قوانین و نرمافزار خاصی برای آن طراحی کرد که به ما در کشیدن نقشه‌های ذهنی بهتر کمک می‌کند. به گفته بوزان نقشه ذهنی با طبیعت ما هم‌راستا و هم‌سو است و در واقع شکلی متفاوت از یادگیری، به‌صورت ساختار شعاعی میباشد.
نقشه ذهنی آیینه‌ای از ذهن ماست و نشان می‌دهد که چگونه اطلاعات در مغز ما پردازش می‌شوند. قبلاً تصور میشد که این عمل به‌صورت خطی انجام میشود، اما امروزه ثابت شده است که به‌صورت شعاعی است.
از مزایای کشیدن نقشه ذهنی می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- منجر به افزایش سرعت یادگیری میشود.
- ارتباط میان نیمکرهی چپ و راست مغز را افزایش داده و بنابراین عملکرد مغز ما را چندین برابر می‌نماید.
- ذهن خلاق و ایده‌پرداز ما را روشن می‌کند.
- به دلیل تشکیل تصویری بزرگ، درک بهتری از مفاهیم خواهید داشت.
- به دلیل طبقه‌بندی اطلاعات، دسترسی و یادآوری بهتر خواهد بود.
- با استفاده از رنگ‌ها و اشکال، یادآوری راحت‌تر خواهد بود.
- مرور مطالب برایتان راحت‌تر میشود؛ کافی است به نقشه ذهنی خود نگاهی بیاندازید.
- برای افرادی که آزمون‌ها یا جلسات کاری مهمی دارند، بسیار کاربرد دارد.
به یاد داشته باشید که علاوه بر تقویت چشم و حرکت از کلمهخوانی به عبارتخوانی و بعد مشخص نمودن عبارت‌های کلیدی، یادداشتبرداری، خلاصهنویسی و داشتن نقشهی ذهنی در یادگیری و یادآوری مطالب خوانده شده، نقش بسیار مهمی دارد؛ اما شاید اکنون این سؤال برای شما مطرح شود که سرعت مطلوب مطالعه چه میزان است؟
سرعت مطلوب مطالعه چه مقدار است؟
ابتدا اجازه دهید تا نحوه محاسبه سرعت خواندن را با شما در میان بگذاریم. ما برای محاسبهی سرعت مطالعه به صورت زیر عمل می‌کنیم:
برای نمونه یک متن کوتاه را در نظر بگیرید (مثلاً یک متن ۵۰ خطی)، تعداد متوسط کلمات هر سطر را به دست آورید (که چیزی معادل ۱۰ کلمه در هر سطر میشود). سپس آن را در تعداد سطرها ضرب کنید، ۵۰۰ = ۱۰ × ۵۰. حالا متن را بخوانید و زمان آن را ثبت نمایید. در نهایت با استفاده از فرمول زیر، سرعت مطالعهی خود را به دست آورید:
بدین ترتیب اگر عدد نهایی شما برای مثال عدد ۴۰۰ باشد، نشان می‌دهد که سرعت مطالعهی شما ۴۰۰ کلمه در دقیقه است. براساس آمارهای موجود، افرادی که سرعت مطالعهی آنها بیش از ۶۰۰ کلمه در دقیقه است، افراد تندخوان محسوب می‌شوند.
بسیاری از تحقیقات، حاکی از آن است که:
سرعت متوسط مطالعه در بین بزرگسالان حدود ۲۰۰ الی ۲۵۰ کلمه در دقیقه است که متأسفانه آمارها در کشور ما سرعتی پایین‌تر از این عدد را نشان می‌دهد. البته دانشجویان به احتمال زیاد سرعت بیشتری دارند و سرعت آنها حدود ۳۰۰ کلمه در دقیقه است. اگر بخواهیم دید بهتری نسبت به تندخوانی و سرعت مناسب آن داشته باشیم، خوب است مقایسه‌ای میان خواندن و سخنرانی‌های عمومی به عمل بیاوریم.
یک سخنران حرفه‌ای در هر دقیقه، می‌تواند با سرعتی برابر ۱۶۰ کلمه در دقیقه، پیام‌های خود را بیان کند. البته سرعت‌های بالاتر هم وجود دارد. اما پیشنهاد میشود که گوینده کتاب‌های صوتی با همین سرعت کتاب را بخواند زیرا درک آن برای مخاطبان ساده‌تر و راحت‌تر خواهد بود. جالب است بدانید که برخی از سخنرانان شامل افرادی که در حراجی‌ها تریبون را در اختیار دارند، می‌توانند تا ۴۰۰ کلمه در دقیقه نیز صحبت کنند. از سوی دیگر ما افکار خودمان را با سرعتی در حدود ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ کلمه در ذهن مرور می‌کنیم. از مقایسهی این اعداد می‌توانیم متوجه شویم که سرعت پردازش ذهن چقدر بیشتر از توانایی‌های کنونی ما در خواندن است و نکته دیگر اینکه تبدیل کلمات به اصوات چطور می‌تواند سرعت خواندن را کاهش دهد!